Kroniki Inowrocławskie: Fenomen Askaukalis- aglomeracji na bursztynowym szlaku

Po konferencji naukowej z Askaukalis w tytule perfekcyjnie przygotowanej przez Gminę Inowrocław z Wójtem Tadeuszem Kacprzakiem ( znakomity zespół z Małgorzatą Znyk i Waldemarem Zielińskim), miasto Inowrocław z Prezydentem Ryszardem Brejzą oraz zjednoczone środowisko archeologów głównie z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu czuję się w obowiązku przedstawienia tematu Askaukalis i pradziejów Kujaw w moich "Kronikach".
Dzisiaj zapraszam do kolejnego odcinka.

Wójt Tadeusz Kacprzak w roli głównej podczas otwarcia pradawnej świątyni w Kruszy Zamkowej z Krzysztofem Paterem i jego mamą.

Tutaj w środku- drugi od lewej Waldemar Zieliński i czwarta od lewej Małgorzata Znyk, jego wspaniali współpracownicy którzy oprócz wielkiego wkładu pracy potrafią wszystko dokumentować robiąc znakomite fotografie i filmy.

Prezydent miasta Inowrocławia Ryszard Brejza miał duży wkład w powstanie stałej wystawy Askaukalis w błękitnej kamienicy przy ulicy Kasztelańskiej 22.

Tutaj podczas odsłonięcia tablicy upamiętniającej panią profesor Aleksandrę Cofta-Broniewską wspólnie z jej synami i wnuczkami.

Archeolodzy związani z badaniami na Kujawach w historycznym dla nich miejscu obok budynku dawnej szkoły w Tupadłach ( obecnie przedszkole), która przez wiele lat była ich bazą, miejscem pracy, wypoczynku i codziennego życia.

Na przełomie starej i nowej ery w wyniku ekspansji rzymskiej doszło do podziału Europy na dwa różne światy: cywilizacji antycznej i Barbaricum.
Granicę między nimi, na okres prawie 400 lat wyznaczają rzeki Dunaj i Ren.
Oba te światy połączone są jedną z najważniejszych dróg świata starożytnego- szlakiem bursztynowym. Prowadził on z Akwilei nad Morzem Śródziemnym- przez Kujawy_ ku południowemu wybrzeżu Bałtyku, zasobnemu w bursztyn.
Osada w Kruszy Zamkowej była naczelnym ośrodkiem rozległej aglomeracji.
Na wiązanym z nią obszarze odkryto ponad 140 różnych punktów osadniczych. Tworzą one kilka skupisk, każde składające się przynajmniej z jednej dużej osady (3-5 ha), kilku mniejszych( około1 ha ) oraz kilkunastu śladów różnorakiej eksploatacji gospodarczej, a także cmentarzysk i sanktuariów- obiektów kultu publicznego.
Takie skupiska osadnicze umiejscowione były w Łojewie-Sikorowie, Rąbinie-Solankach, Jacewie-Latkowie oraz w Przedbojewicach.
Zaopatrywały one emporium w Kruszy Zamkowej w produkty żywnościowe niezbędne do egzystencji dużego skupienia ludności miejscowej, jak i kupców, strażników i wszystkich innych podążających szlakiem bursztynowym.
Niektóre z nich produkowały towary służące do handlu wymiennego i pozyskiwania importów przywożonych z antycznego świata.
Inowrocław-Rąbin- sól, Jacewo-Łojewo- bursztyniarstwo i wyroby z poroża i Przedbojewice- prawdopodobnie szklarstwo ( to wymaga jeszcze potwierdzenia).
Przebieg szlaku bursztynowego w granicach tej niezwykłej aglomeracji jest dokładnie ustalony.
Główna jego trasa wiodła od Gopła wzdłuż doliny Smyrni przez Sławsko Wielkie i Kruszę Duchowną- do emporium w Kruszy Zamkowej z przeprawą przez Noteć i dalej przez Inowrocław-Rąbin i Solanki w kierunku Jacewa i Latkowa.
Wariant alternatywny prowadził od Kruszwicy wzdłuż doliny Noteci do przeprawy w Mątwach i dalej do Inowrocławia- Rąbina.
Ten cały wielki twór był doskonale zorganizowaną aglomeracją osadniczą, stolicą barbarzyńskiej Europy i to właśnie jest ten niezwykły fenomen Askaukalis.

Krótką analizę wypada zacząć od tytułowego ASKAUKALIS ( centralnej osady w Kruszy Zamkowej) , wielkiego 16 ha emporium handlowego położonego u południowych obrzeży miasta w pobliżu dzisiejszej Kruszy Zamkowej.Była to największa na Kujawach i nie tylko osada, centrum władzy i główny ośrodek handlu i kultu dla całego regionu, powierzchnia emporium była taka sama jak założonego kilkanaście wieków później przez Konradowica średniowiecznego inowrocławskiego grodu.

Pisał o tym emporium w swoim "Zarysie Geografii" Klaudiusz Ptolomeusz działający w egipskiej Aleksandrii ( naukowej stolicy ówczesnego świata) wielki badacz i geograf w II wieku n.e.

Tutaj też odkryto największy na terenie całego europejskiego Barbaricum (barbarzyńskich ziem poza Imperium Rzymskim) skarb złożony ze 160 monet rzymskich i oprócz tego jeszcze innych np. celtyckich.

Znajdowały się tam też sanktuaria naziemne i wziemne z budynkami świątyń, ofiarami ze zwierząt, szczątkami ludzi, naczynia ceramiczne, pozostałości po obróbce bursztynu,pracownia wytwarzająca grzebienie oraz ślady produkcji hutniczej.

Ważnym odkryciem są groby księżniczek (matki i córki) z unikalnym wyposażeniem i bardzo bogatą symboliką rytuału pogrzebowego, nie znajdują w tym analogii na naszym kontynencie.

MĄTWY- tam znajdowała się okresowo działająca osada związana z przeprawą przez Noteć z niewielkim cmentarzyskiem, małym sanktuarium i depozytem monet.
INOWROCŁAW- UL. POPOWICKA
Osada przy przeprawie przez Noteć naprzeciwko Kruszy Zamkowej egzystująca od II wieku p.n.e.- V wieku n.e.Kilkadziesiąt domostw i urządzeń gospodarczych: studni, pieców, piwniczek oraz licznych spichlerzy i stodół z zapasami zboża.Małe sanktuaria i obiekty obrzędowe, najpóźniejszy z IV wieku n.e.z wielkim głazem z obrabianą płaszczyzną- ołtarzem, pozostałości obróbki bursztynu oraz liczne importy rzymskie.
RĄBIN- SOLANKI

Ekipa archeologów która prowadziła badania na inowrocławskim Rąbinie i odkryła salinę z tężniami z II-IV wieku. Drugi z lewej dr Józef Bednarczyk- obecnie kierownik Zespołu Badań Kujaw, kontynuator misji profesor Cofta-Broniewskiej.

Rozległa osada 4-5 ha stosunkowo niedawno odkryta w dolince Słonego Rowu z ponad 30 domostwami z II- IV wieku n.e. w pobliżu dwie mniejsze oraz salina z unikalną tężnią- najstarszą w Europie (5 wielkich konstrukcji) ,rowy, studnie, naturalne płytkie zbiorniki wylepione gliną, ponad 200 palenisk do odparowywania wody z solanki i pozyskiwania soli).Pracownia bursztyniarska, piece i urządzenia związane z produkcją żelaza i wapna, miejsce obrzędowe, w którym składano spalone szczątki ludzi i pozostałości wyposażenia w tym rozbitych naczyń wytworzonych w rzymskich prowincjach nad Renem. Odkryto tam także 4 cmentarzyska- na wszystkich groby z pochówkami szkieletowymi, a na dwóch kapliczki, depozyt monet greckich i późniejszych rzymskich oraz liczne importy przedmiotowe( przedmioty, ozdoby i wyposażenia przywiezione lub nabyte od obcych kupców).
W pobliżu druga osada i sanktuarium z ofiarami ze zwierząt i ludzi( dzieci) zlokalizowana w Solankach przy stawku.
JACEWO- LATKOWO
Kilka dużych osad zakładanych w okresie od II wieku p.n.e. do V wieku n.e.na obrzeżach bagien Kozłówki a tam pracownia bursztyniarska- pierwsza odkryta na obszarze Kujaw i całego Barbaricum.Usytuowana była w obrębie domu, datowanego na III wiek.Pozostałości poprodukcyjne składały się z około 5000 baryłek surowca, półwytworów paciorków z różnych faz obróbki oraz najliczniejszych drobnych ścinków i pojedynczych gotowych paciorków, warsztat obróbki poroża, pozostałości obróbki hutniczej, importy rzymskie, obiekty obrzędowe.
Oprócz pracowni bursztyniarskiej w Jacewie odkryto później kolejne m.in. w Łojewie, Inowrocławiu, Gąskach, Wierzchosławicach, Konarach i w Janowicach koło Włocławka.
Kujawskie pracownie bursztyniarskie stanowią 2/3 wszystkich tego typu obiektów znanych z obszaru całego Barbarricum.
Aglomerację Askaukalis można nazwać więc bursztynową stolicą, Bursztynowym Emporium i to jest kolejny fenomen tego niezwykłego miejsca.
ŁOJEWO- SIKOROWO-SZYMBORZE
Zespół dużych osad rozciągających wzdłuż doliny Parchani i jeziora Szarlej funkcjonujących kolejno w okresie II w. p.n.e. - V w.n.e. pracownia bursztyniarska, liczne importy rzymskie, obiekty obrzędowe ( ofiary ze zwierząt).
Szymborze- największe na Kujawach cmentarzysko użytkowane przez kilkaset lat, niestety prawie doszczętnie zniszczone przez wielowiekową eksploatację piasku.
TO TYLKO WYBRANE NAJWIĘKSZE OSADY W REJONIE NASZEGO MIASTA- a w ogóle stwierdzono w Inowrocławiu i okolicach 140 punktów osadniczych różnej wielkości w opisywanym okresie dziejów- to jest niesamowite tym bardziej że jeszcze niedawno nie mówiło się o tym wcale.

Poniżej plan pokazujący położenie Askaukalis i otaczających go innych osad w tym okresie.

Czerwone owale to osady 2-5 ha, zakreskowany owal to emporium Askaukalis, czerwone zamalowane kółka osady 1 ha i mniejsze.Jak widać na tej mapie było to bardzo bogate osadnictwo, wiele osad, warsztatów rzemieślniczych i śladów innej aktywności w tym starożytnym okresie naszych dziejów.Wszystkie te osady powstały i rozwijały się dzięki Askaukalis, a sama Askaukalis trwała, rozwijała się i kwitła dzięki tym "satelitom" z którymi tworzyła wielką aglomerację, taki swoisty ówczesny ZIT.