Askaukalis......czy powstanie coś więcej

 
Wielka historia skrawka kujawskiej ziemi nad Notecią zaczęła odsłaniać swoje tajemnice w latach sześćdziesiątych XX wieku.
Wtedy to rolnik z Kruszy Zamkowej, Julian Pater odkrył na swoim polu niezwykłą srebrną monetę, po zbadaniu okazała się ona denarem Cesarstwa Rzymskiego, wybitym za panowania Antonina Piusa (138-161 r. n.e.), a więc w czasie ukazania dzieła Ptolomeusza"Geografia Świata", w której wśród znanych mu miejscowości położonych wzdłuż szlaków handlowych wymienia m.in. Askaukalis.

Przy drodze z Inowrocławia do Janikowa, w Kruszy Zamkowej warto zwrócić uwagę na tę tablicę i znaleźć chwilę czasu , by odwiedzić to niezwykłe miejsce.

Małżeństwo Danuty i Krzysztofa Pater, kontynuuje tradycje odkrywcy Askaukalis i pełni rolę kustoszów tego stanowiska archeologicznego.
Wspólnie też prowadzą piękną kronikę Askaukalis.

Wielka, niesamowita historia

skryta tuż pod powierzchnią ziemi

dopomina się o odkrycie

chce do wszystkich przemówić

zaskoczyć nas niezwykłymi obrazami 

prosi o uwolnienie historii

zaklętej na polach nad Notecią

może coś z tym zrobimy

turyści jak jaskółki się tutaj zlecą.

Pan Krzysztof wielokrotnie chronił archeologiczne bogactwa tej ziemi przed grabieżą i zyskał tytuł "Strażnika Askaukalis".

Chętnie dzieli się swoją wiedzą z wszystkimi, którzy odwiedzają to niezwykłe miejsce.

W latach 1973-1977 na polu odkrywcy przeprowadzone zostały wykopaliskowe badania archeologiczne kierowane przez profesor Aleksandrę Cofta- Broniewską z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W wyniku tych badań odsłonięto pozostałości rozległej unikalnej osady z przełomu starej i nowej ery. Na tej podstawie inicjatorka badań- profesor Aleksandra Cofta- Broniewska sformułowała śmiałą hipotezę utożsamiającą te osadę z Ptolomeuszowym Askaukalis.

Choć pisałem o tym już wielokrotnie, krótko przypomnę historię Szlaku Bursztynowego i osadnictwa w tym okresie na Kujawach.
Na przełomie starej i nowej ery w wyniku ekspansji rzymskiej doszło do podziału Europy na dwa różne światy: cywilizacji antycznej i Barbaricum.
Granicę między nimi, na okres prawie 400 lat wyznaczają rzeki Dunaj i Ren.
Oba te światy połączone są jedną z najważniejszych dróg świata starożytnego- szlakiem bursztynowym. Prowadził on z Akwilei nad Morzem Śródziemnym- przez Kujawy_ ku południowemu wybrzeżu Bałtyku, zasobnemu w bursztyn.
Osada w Kruszy Zamkowej była naczelnym ośrodkiem rozległej aglomeracji.
Na wiązanym z nią obszarze odkryto ponad 140 różnych punktów osadniczych. Tworzą one kilka skupisk, każde składające się przynajmniej z jednej dużej osady (3-5 ha), kilku mniejszych         ( około1 ha ) oraz kilkunastu śladów różnorakiej eksploatacji gospodarczej, a także cmentarzysk i sanktuariów- obiektów kultu publicznego.
Takie skupiska osadnicze umiejscowione były w Łojewie-Sikorowie, Rąbinie-Solankach, Jacewie-Latkowie oraz w Przedbojewicach.
Zaopatrywały one emporium w Kruszy Zamkowej w produkty żywnościowe niezbędne do egzystencji dużego skupienia ludności miejscowej, jak i kupców, strażników i wszystkich innych podążających szlakiem bursztynowym.
Niektóre z nich produkowały towary służące do handlu wymiennego i pozyskiwania importów przywożonych z antycznego świata.
Inowrocław-Rąbin- sól, Jacewo-Łojewo- bursztyniarstwo i wyroby z poroża i Przedbojewice- prawdopodobnie szklarstwo ( to wymaga jeszcze potwierdzenia).
Przebieg szlaku bursztynowego w granicach tej niezwykłej aglomeracji jest dokładnie ustalony.
Główna jego trasa wiodła od Gopła wzdłuż doliny Smyrni przez Sławsko Wielkie i Kruszę Duchowną- do emporium w Kruszy Zamkowej z przeprawą przez Noteć i dalej przez Inowrocław-Rąbin i Solanki w kierunku Jacewa i Latkowa.
Wariant alternatywny prowadził od Kruszwicy wzdłuż doliny Noteci do przeprawy w Mątwach i dalej do Inowrocławia- Rąbina.
Ten cały wielki twór był doskonale zorganizowaną aglomeracją osadniczą i to właśnie jest ten niezwykły fenomen Askaukalis.

Krótką analizę wypada zacząć od tytułowego ASKAUKALIS ( centralnej osady w Kruszy Zamkowej) , wielkiego 16 ha emporium handlowego położonego u południowych obrzeży miasta w pobliżu dzisiejszej Kruszy Zamkowej.

Była to największa na Kujawach i nie tylko osada, centrum władzy i główny ośrodek handlu i kultu dla całego regionu, powierzchnia emporium była taka sama jak założonego kilkanaście wieków później przez Konradowica średniowiecznego inowrocławskiego grodu.

Pisał o tym emporium w swoim "Zarysie Geografii" Klaudiusz Ptolomeusz działający w egipskiej Aleksandrii ( naukowej stolicy ówczesnego świata) wielki badacz i geograf w II wieku n.e.

Tutaj też odkryto największy na terenie całego europejskiego Barbaricum (barbarzyńskich ziem  poza Imperium Rzymskim) skarb złożony ze 160 monet rzymskich i oprócz tego jeszcze innych np. celtyckich. 

Znajdowały się tam też sanktuaria naziemne i wziemne z budynkami świątyń, ofiarami ze zwierząt, szczątkami ludzi, naczynia ceramiczne, pozostałości po obróbce bursztynu,pracownia wytwarzająca grzebienie oraz ślady produkcji hutniczej.

Ważnym odkryciem są groby księżniczek (matki i córki) z unikalnym wyposażeniem i bardzo bogatą symboliką rytuału pogrzebowego, nie znajdują w tym analogii na naszym kontynencie.

Wielkie tajemnice zaklęte w grunty nad Notecią

księżniczki spoczęły tutaj przed wiekami

cóż się tu działo tysiące lat temu

wiele świątyń wokoło ułatwia kontakt z duchami

opowiadają paciorki, drobne skorupki, kamienie

zapisują maczkiem karty Askaukalis kroniki

o skansenie osady marzymy niezmiennie

czekamy wytrwale na próśb wyniki.

Pochówki księżniczek ( 2 fot. Askaukalis- profil Fb)

MĄTWY- tam znajdowała się okresowo działająca osada związana z przeprawą przez Noteć z niewielkim cmentarzyskiem, małym sanktuarium i depozytem monet.
INOWROCŁAW- UL. POPOWICKA
Osada przy przeprawie przez Noteć naprzeciwko Kruszy Zamkowej egzystująca od II wieku p.n.e.- V wieku n.e.Kilkadziesiąt domostw i urządzeń gospodarczych: studni, pieców, piwniczek oraz licznych spichlerzy i stodół z zapasami zboża.Małe sanktuaria i obiekty obrzędowe, najpóźniejszy z IV wieku n.e.z wielkim głazem z obrabianą płaszczyzną- ołtarzem, pozostałości obróbki bursztynu oraz liczne importy rzymskie.
RĄBIN- SOLANKI
 
Ekipa archeologów która prowadziła badania na inowrocławskim Rąbinie i odkryła salinę z tężniami z II-IV wieku. Drugi z lewej dr Józef Bednarczyk- obecnie kierownik Zespołu Badań Kujaw, kontynuator misji profesor Cofta-Broniewskiej.
 
Wizualizacja odkrytej saliny z tężniami ( rys. Jarosław Wojtasiński).

Rozległa osada 4-5 ha stosunkowo niedawno odkryta w dolince Słonego Rowu z ponad 30 domostwami z II- IV wieku n.e. w pobliżu dwie mniejsze oraz salina z unikalną tężnią- najstarszą w Europie (5 wielkich konstrukcji) , rowy, studnie, naturalne płytkie zbiorniki wylepione gliną, ponad 200 palenisk do odparowywania wody z solanki i pozyskiwania soli).
Pracownia bursztyniarska, piece i urządzenia związane z produkcją żelaza i wapna, miejsce obrzędowe, w którym składano spalone szczątki ludzi i pozostałości wyposażenia w tym wiele rozbitych naczyń wytworzonych w rzymskich prowincjach nad Renem. Odkryto tam także 4 cmentarzyska- na wszystkich groby z pochówkami szkieletowymi, a na dwóch kapliczki, depozyt monet greckich i późniejszych rzymskich oraz liczne importy przedmiotowe( przedmioty, ozdoby i wyposażenia przywiezione lub nabyte od obcych kupców). W pobliżu druga osada i sanktuarium z ofiarami ze zwierząt i ludzi         ( dzieci) zlokalizowana w Solankach przy stawku.
 JACEWO- LATKOWO Kilka dużych osad zakładanych w okresie od II wieku p.n.e. do V wieku n.e.na obrzeżach bagien Kozłówki a tam pracownia bursztyniarska- pierwsza odkryta na obszarze Kujaw i całego Barbaricum.Usytuowana była w obrębie domu, datowanego na III wiek.Pozostałości poprodukcyjne składały się z około 5000 baryłek surowca, półwytworów paciorków z różnych faz obróbki oraz najliczniejszych drobnych ścinków i pojedynczych gotowych paciorków, warsztat obróbki poroża, pozostałości obróbki hutniczej, importy rzymskie, obiekty obrzędowe. Oprócz pracowni bursztyniarskiej w Jacewie odkryto później kolejne m.in. w Łojewie, Inowrocławiu, Gąskach, Wierzchosławicach, Konarach i w Janowicach koło Włocławka.
Kujawskie pracownie bursztyniarskie stanowią 2/3 wszystkich tego typu obiektów znanych z obszaru całego Barbaricum. Aglomerację Askaukalis można nazwać więc bursztynową stolicą, Bursztynowym Emporium i to jest kolejny fenomen tego niezwykłego miejsca.
ŁOJEWO- SIKOROWO-SZYMBORZE Zespół dużych osad rozciągających wzdłuż doliny Parchani i jeziora Szarlej funkcjonujących kolejno w okresie II w. p.n.e. - V w.n.e. pracownia bursztyniarska, liczne importy rzymskie, obiekty obrzędowe ( ofiary ze zwierząt).
Szymborze- największe na Kujawach cmentarzysko użytkowane przez kilkaset lat, niestety prawie doszczętnie zniszczone przez wielowiekową eksploatację piasku.
TO TYLKO WYBRANE NAJWIĘKSZE OSADY.
W Obszarze wiązanym z Askaukalis odkryto 140 punktów osadniczych różnej wielkości w opisywanym okresie dziejów- to jest niesamowite, tym bardziej że jeszcze niedawno nie mówiło się o tym wcale.

Poniżej plan pokazujący położenie Askaukalis i otaczających go innych osad w tym okresie.

Czerwone owale to osady 2-5 ha, zakreskowany owal to emporium Askaukalis, czerwone zamalowane kółka osady 1 ha i mniejsze.Jak widać na tej mapie było to bardzo bogate osadnictwo, wiele osad, warsztatów rzemieślniczych i śladów innej aktywności w tym starożytnym okresie naszych dziejów.Wszystkie te osady powstały i rozwijały się dzięki Askaukalis, a sama Askaukalis trwała, rozwijała się i kwitła dzięki tym "satelitom" z którymi tworzyła wielką aglomerację, taki swoisty ówczesny ZIT.
  
Znakomite funkcjonowanie tak stworzonej aglomeracji to kolejny fenomen tamtych czasów i Askaukalis.

Po zwiedzaniu można też się napić, czy coś smacznego przekąsić.

Kamienne moździerze......

Każdy kamień, część ceramiki, figurka, zapinka, koralik.......ma swoją historię. Strażnik Askaukalis chętnie o tym opowiada.

Mnóstwo drobnych znalezisk: narzędzia , ostrza, osełki, ozdoby, paciorki, siekierki, fragmenty ceramiki, szydła........

 ......z kości, rogu, krzemienia, innych kamieni, brązu, miedzi, żelaza, szkła....
niektóre czekają jeszcze na wyjaśnienie swej historii.

Piękny, błękitny paciorek szklany......

Ostrza do narzędzi łupane z kamienia.........

Odpady po produkcji przedmiotów ( narzędzi, ozdób) z rogu.......

Szydła z kości........

przepiękne paciorki szklane......

rylce do pisania na tabliczkach powleczonych woskiem......

ciężarki do krosna, wykorzystywane podczas tkania.......

 Fragmenty ceramiki...w tym sitowej....

tzw. rzymski smoczek....działał podobnie jak słomka do picia....wydrążone ucho do naczynia.

U dołu fotografie przedstawiające najnowsze odkrycia w Kruszy Zamkowej (fot. profil Fb Askaukalis), w tym kolejne pochówki oraz antyczna świątynia z rytami i znakami na glinianej polepie.

Widoczne dziury w polepie po drewnianych słupach podtrzymujących dach świątyni.

Ileż jeszcze tajemnic ukrywa ta ziemia nad Notecią

starożytna osada, świątynie, pochówki

tysiące znalezisk, zaskakujące wykopaliska

w cieniu wielkiej historii

złota poświata bursztynu błyska

ciągną z południa wielkie karawany

olbrzymie bogactwa wjeżdżają

w legendarnego Askaukalis bramy

sól, jantar, inne bogactwa tej ziemi

przyciągają amatorów z wielkiego Imperium

w krainę mlekiem i miodem płynącą

mogą te pola nad rzeką zmienić

Bursztynowy Szlak rośnie w niezwykła potęgę

od Bałtyku przez Akwilei i Rzymu bramy

wiodą historii drogi zmienne

olbrzymie Emporium kwitnie przez wieki

wiele osad rozwija się dookoła

sława Askaukalis do dziś się niesie

krzyczy coraz głośniej

o przypomnienie woła.

Pozostałość (część) po piecu prawd. hutniczym......
 
Na razie w Kruszy jest tak.........
a może być tak.................
 
 albo jeszcze lepiej...........

 
 

Faktorie na Bursztynowym Szlaku

Askaukalis, wielkie targowisko

nad wijącą się wstęgą Noteci

czy była słynniejsza osada

bursztyn, złoto i sól

wielkie bogactwa

tworzyły ten szlak

budowały osady i miasta

wielka aglomeracja

zaznaczona na mapach

gdzieś daleko, w sercu

barbarzyńskiego świata.

Jedno z moich marzeń, dotyczących Kujaw, zbudowanie nad Notecią, na Paterowym polu skansenu starożytnej osady, z okresu Szlaku Bursztynowego.
 
 
 
 

Na Bursztynowym szlaku Askaukalis leży

Kwitnące osady, któż w to uwierzy

Warsztaty, tężnie, produkcja soli

Zbudujmy skansen że głowa boli

Pokażmy wszystko czym słynęła ta ziemia

Taki portret to niezwykła czasu poezja.

Legenda Askaukalis znowu odżyje

A turyści z ciekawości wyciągać będą szyje

Już Ptolomeusz pisał o nim : wielkie emporium handlowe

A tężnie to były w Europie rzeczy nowe

Obrabiano tu bursztyn, róg i złoto

Mieli sól i stać ich było na to

Osadnictwo jak grzyby po deszczu się rozwijało

Świadczą o tym wykopaliska, a jest ich nie mało

Pokażmy wielki rozwój regionu tuż po Chrystusie

Zobaczą to uwierzą jak Jego uczeń.

Tu na tym miejscu gdzie stały tężnie już przed wiekami

Gdzie było targowisko wielkie jak miasto

Trzeba pokazać to światu z detalami

Nie zamykać się w skorupę ciasną

Stworzyć skansen, zgromadzić eksponaty, wykopaliska

Chcemy bardzo wszyscy, więc przyszłość tego bliska.

 

Wielkie targowisko w Barbaricum znane

Oferowało zboże, sól, bursztyn, szkło i złoto

Wszelkie towary w świecie kochane

Czas by nad Notecią nie tylko było błoto

Wreszcie powinna stanąć osada pamięci

Na Paterowym polu chyba coś się święci..... 

Pancerze, kolczugi, broń za bursztyn i sól

Naczynia, ozdoby, uprząż za skóry, miód i szkło

Handel czym tylko się dało

By każdy wiedział po co się tutaj szło

Do wielkiego Emporium nad Noteci wodami

Ono znowu może stać tu przed nami.