Wspomnienie makabrycznej nocy

Jest taka data w historii Inowrocławia, niezwykle przejmująca, związana z wielkim okrucieństwem hitlerowskich oprawców, to noc z 22 na 23 października 1939 roku.

    Makabryczna noc 22/23 X 1939

 

Co krwawej nocy się zdarzyło

W murach inowrocławskiego więzienia

56-ciu prawych ludzi ze śmiercią się zmierzyło.

To całe życie miasta zmienia.

Prezydent Apolinary Jankowski też tam głowę położył

poprzedni rok dłużej pożył

Ale go także hitlerowcy w obozie uśmiercili.

Nie doczekali tej radosnej chwili

nie doczekali wyzwolenia miasta

Dlatego pamiętajmy, szanujmy ich i basta.

Tragiczne wydarzenia tej nocy zostaną wkrótce przypomniane i przedstawione szerszej grupie odbiorców, gdyż Instytut Filmowy Unisławskiego Towarzystwa Historycznego pod kierownictwem Sebastiana Bartkowskiego rozpoczyna w Inowrocławiu realizację odcinka w ramach serialu "Historican - Tropiciele Prawdy" pod tytułem "Makabryczna noc". Sceny do tego odcinka serialu nagrywane będą m.in. w inowrocławskim zakładzie karnym.  

W związku z realizacją filmu "IFUTH" zwraca się z apelem i prośbą do rodzin ofiar, świadków ekshumacji i świadków pogrzebu o kontakt z koordynatorem filmu w Inowrocławiu, którym jest Józef Siej. Telefon kontaktowy: 726 045 937, e-mail: inowroclawfakty@interia.pl. Jednocześnie realizatorzy filmu proszą o możliwe wsparcie finansowe od osób cywilnych lub prawnych, które jest niezbędne w czasie wstępnych i dalszych przygotowań do realizacji filmu. 

Inowrocław został zajęty przez oddziały Werhrmachtu w dniu 8 września 1939 roku

a 27 września na czele okupacyjnej administracji w mieście stanął przysłany z Rzeszy 30 letni komisaryczny landrat Otto Christian Hirschfeld- przed wojną rolnik w służbie czynnej i Sturmbannfuhrer SA.W Inowrocławiu i okolicy zaczęły się aresztowania Polaków, których ofiarą padali przedstawiciele lokalnych elit.

Zatrzymanych umieszczano głównie w inowrocławskim więzieniu.Od końca września miały tam miejsce masowe mordy, a od początku października więzienie opuszczały transporty skazanych, których wywożono na egzekucje do Zajezierza do Puszczy Bydgoskiej lub w okolice wsi Różniaty.Udokumentowano wywózki około 600 osób w październiku i listopadzie 1939 roku.Landrat Hirschfeld osobiście brał udział w sporządzaniu list egzekucyjnych jak i w samych egzekucjach.24 października przywódca pomorskiego Selbstschutzu Ludolf von Alvensleben przekazał landratowi listę 65 skazanych na śmierć Polaków.Niemcy planowali wykonanie egzekucji przez policję bezpieczeństwa dnia 24 X 1939 roku.Jednak w niedzielę 22 X Hirschfeld udał się na polowanie wraz z Hansem Ulrichem Jahnzem- właścicielem majątku ziemskiego w pobliskim Palczynie, a zarazem członkiem SS w randze Rottenfuhrera. Po zakończonym polowaniu udali się na alkoholową libację.W trakcie biesiady nabrali ochoty na jakąś rozrywkę np. postrzelanie sobie do Polaków.Pijani pojawili się w więzieniu około godziny 0:30

Na początek pobili dozorcę Polaka Witkowskiego i jego rodzinę .Następnie po kolei w/g listy wyciągali aresztowanych z cel.Później niemieccy dozorcy odprowadzali wyznaczonych przez landrata więźniów na tylne podwórze i tam ich rozstrzeliwali.

Robili to w ekspresowym tempie przy świetle kieszonkowych latarek, gdyż to podwórze było nieoświetlone.Tempo było tak duże że dozorca Berndt nie nadążał ze skreślaniem nazwisk w księdze,również Jahnz nie nadążał z listą, jednak jak powiedział Landrat nie chodzi o jednego Polaka mnie czy więcej.Część egzekucji Hirschfeld i Jahnz wykonali osobiście, a działacza związkowego Stanisława Kiełbasiewicza Jahnz oskalpował scyzorykiem.Łącznie zginęło tej nocy 56 przetrzymywanych w więzieniu Polaków, wśród nich Prezydent Inowrocławia-Apolinary Jankowski,jego zastępca-Władysław Juengst i wielu zasłużonych działaczy, społeczników,nauczycieli i ziemian.Ciała zamordowanych zakopano w rowach przeciwlotniczych tuż za więzieniem.

Wiedza o "krwawej nocy"przedostała się na zachód dzięki komunikatowi który uczniowie i profesorowie gimnazjum im. Jana Kasprowicza wysłali w świat za pomocą tajnej radiostacji.Potem komunikat powtarzały francuskie i brytyjskie rozgłośnie,a w swoim wystąpieniu na forum Izby Gmin mówił o tej masakrze sam Winston Churchil.

Międzynarodowy rozgłos tej zbrodni doprowadził do osądzenia zbrodniarzy.Jednak nazistowscy sędziowie mimo nacisków opinii międzynarodowej skazali Hirschfelda  tylko na 15 lat,a Jahnza uniewinnili.

19 października 1945r dokonano ekshumacji ciał ofiar "makabrycznej nocy".

Udało się zidentyfikować jedynie 29 zwłok. Dwa dni później odbył się uroczysty pogrzeb.Zwłoki złożono w wydzielonej kwaterze na cmentarzu parafii pw.Zwiastowania NMP. a na murze więzienia umieszczono pamiątkową tablicę.

Otto Christian Hirschfeld zmarł w niejasnych okolicznościach w nazistowskim więzieniu, a Hans Ulrich Jahnz niemal do końca wojny mieszkał w swoim majątku w Palczynie, będąc postrachem Polaków. W 1945 roku został schwytany i rozstrzelany przez żołnierzy Armii Czerwonej.
Sprawiedliwości choć późno stało się zadość.

Jeden duży polny kamień

Na nim wyrytych słów kilka

Jedna noc...

Niezwykłe polowanie

Strzały i śmiechy

Rubaszne pijackie żarty

Pięćdziesięciu sześciu niewinnych ludzi

Scyzoryk w ręku, krew

Płat skóry z głowy obdarty

Tak się bawili panowie świata

Zwierzyna zaś padła

nie byle jaka.

 Strzały na więziennym placu
ciemność
światła latarek
krzyki
jęk bólu
błysk noża
płat skóry z włosami obdarty
rubaszne śmiechy panów świata
kiry łopoczące pod obłokami
za murami czekają rowy
pod piachem gromadzą się ciała
długo czekali na pogrzeb
teraz nasza modlitwa
myśli i wspomnienia
wygrzebują ich z rowów
wiozą z honorami na lawetach
nad konduktem powiewa biało-czerwona
honorowych salw nie ma
to byłby nietakt
Waszą ofiarę zawsze
będziemy pamiętać.

Zwłoki ofiar tej zbrodni zostały zakopane w rowach przeciwlotniczych za murami więzienia.
W październiku 1945 roku odbyła się ekshumacja zwłok ofiar mordu, a następnie uroczysty pogrzeb. Kondukt żałobny przeszedł od inowrocławskiego Rynku, dalej ul. Królowej Jadwigi, Solankową, Pakoską (dzisiaj Narutowicza), kierując się dalej na cmentarz parafii Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. Tam ofiary mordu spoczęły w przygotowanej wcześniej zbiorowej mogile.

Makabryczna noc
okrutna
podpici esesmani
plac inowrocławskiego więzienia
w miejsce nocnego polowania będą zmieniać
głośne rozkazy
krzyki
szamotanina
światła latarek

huk strzałów

jęki
ból
strach
padające pokotem ciała
wywlekane do rowów

błysk łopat

tak kujawska ziemia
56 swych zacnych synów
przyjmowała

ciała zgarnięte do rowów
jak śmieci, czy zwiędłe liście
minęły długie miesiące
nim znalazły mogiły
po latach są bohaterami
w naszych sercach
zawsze dla nich miejsce mamy.

***

Uczniowska krótkofalówka zaniosła wiadomość światu
Hitlerowcy bez sądu wymordowali więzionych Polaków
Zdjęto czapki, zapalono znicze
Uczczono minutą ciszy
Sprawiedliwość jednak nie dosięgła oprawców
Zbyt wiele, by ofiary mogły na to liczyć
Teraz wielokrotnie wzywamy  rozstrzelanych do apelu
Inowrocław czci ich jako bohaterów.

Film o makabrycznej nocy jest realizowany we współpracy z Muzeum Historii Polski w ramach programu "Patriotyzm Jutra 2015".

Około 40-minutowy film, po zrealizowaniu, będzie prezentowany w TVP Historia, TVP Regionalna, inowrocławskim Kinomaxie, szkołach i lokalnej telewizji kablowej.

W październikową noc wielkie polowanie

Podpita tłuszcza zabawy szukała

Jak szaraki napędzone nagonką

Wielkim pokotem padały ciała

Rzeź odbiła się echem w całej Europie

Wywleczono zwłoki do rowów 

za murami więzienia

Tam przysypane na pogrzeb czekały

Dopiero po wojnie ich mogiły możemy odwiedzać.