Patriotyzm na Kujawach i Powstanie Wielkopolskie

Inowrocław był zawsze polskim miastem.Od nadania praw miejskich poprzez wieki mimo zaborów, potopu, niewoli większość mieszkańców czuła związki z Polską i do niej tęskniła.Na przełomie XIX i XX wieku w mieście działał Robotniczy Związek Samokształceniowy kierowany przez krawca Ludwika Podemskiego i robotnika Antoniego Dembińskiego.Organizacja ta prowadziła ożywioną działalność patriotyczną.A jeszcze wcześniej powstało szereg innych stowarzyszeń, towarzystw i organizacji uświadamiających mieszkańców i mających duży wpływ na upowszechnianie pro polskich i patriotycznych nastrojów.I tutaj krótka lista tylko niektórych z nich: 1884 r powstało Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół, 1886r Polskie Towarzystwo Śpiewu "Moniuszko", 1888/1889r -ukazywało się czasopismo polskie "Głos Kujawski",1892r powstało Polskie Towarzystwo Kupieckie, 1893 r zorganizowano wydawnictwo, księgarnię i drukarnię oraz zaczęto wydawać codzienną polską gazetę "Dziennik Kujawski"-ukazywała się ona od 1X1893 do 3IX1939r.
W 1894 r powstało Katolickie Towarzystwo Robotników Polskich, a cztery lata później tajne Towarzystwo Tomasza Zana przeciwstawiające się akcji germanizacyjnej młodzieży polskiej.Było jeszcze Towarzystwo Samopomocy Naukowej zarówno Męskie jak i Żeńskie,pierwsze drużyny harcerskie oraz zorganizowane w 1918 r seminarium nauczycielskie. W tym samym roku zawiązał się Tajny Międzypartyjny Komitet Obywatelski, który przygotowywał do zbrojnego wystąpienia przeciwko władzy pruskiej.Trudno też pominąć drukarnię i wydawnictwo Stefana Knasta "Labor", które wydawało polskie książki i broszury oraz podręcznik dla Niemców do nauki języka polskiego oraz organizację "Szpon"(Sport, Zdrowie, Polskość- odrodzeniem narodu), kierowaną przez Bogdana Kwiecińskiego.Tych kilkanaście przykładów pokazuje już jaki potężny potencjał patriotyczny drzemał w społeczności inowrocławskiej.Mimo prześladowań pruskich rozwijało się w naszym mieście polskie życie kulturalne, społeczne, polityczne a także polski handel, rzemiosło i drobny przemysł.Dowodem wzmacniania się polskich wpływów były wyniki wyborów do parlamentu niemieckiego. W 1898r w inowrocławskim okręgu wyborczym na listę polską oddano 15 158 głosów a na listy niemieckie 5894 głosy, natomiast w wyborach w 1903r na listę polską głosowało 17283 wyborców, a na listy niemieckie 6998.Dzięki temu posłem z tego okręgu został znany działacz polski z Inowrocławia dr Józef Krzymiński-późniejszy Prezydent miasta.W 1917 r na terenie Inowrocławia powstała komórka Polskiej Organizacji Wojskowej, Która prowadziła ćwiczenia wojskowe i sprawnościowe wśród członków tajnie istniejących drużyn harcerskich.W jednej z akcji grupa polskich harcerzy oszpeciła znajdujące się w mieście niemieckie pomniki : Germanii na rynku, Wilhelma II na skwerze przed obecnym dworcem autobusowym i Fryderyka III  przed gmachem sądu.Potem nie wchodząc zbytnio w szczegóły powstała Rada Żołnierska, która wspólnie z Komitetem Obywatelskim utworzyła organ wykonawczy Rada Żołniersko-Robotniczo-Obywatelska składająca się z 6 Polaków i 4 Niemców. W wyniku dalszych działań do magistratu weszło 10 Polaków, a rada miejska została uzupełniona o 30 Polaków.potem następowało szereg szybkich zmian: Rada Ludowa miasta Inowrocławia, Powiatowa Rada Ludowa z dr Krzymińskim na czele, Tajny Komitet Wojskowy stworzony przez dążących do zbrojnego ruchu niepodległościowego m.i.n Józef Czapla,Władysław Juengst 4 i 5 grudnia z powodu niedostatków w zaopatrzeniu ludności doszło w mieście do rozruchów zakończonych rozstrzelaniem 4 Polaków.Aby zapobiec walkom i niepokojom Niemcy zgodzili się powołać Straż Obywatelską. W jej skład weszło 190 Polaków, 2 Niemców i 3 Żydów.Ich obowiązkiem było zabezpieczenie spokoju i porządku w mieście 29 grudnia na wiadomość o wybuchu powstania w Poznaniu odbyła się spontaniczna zakończona krwawo manifestacja ludności polskiej w Inowrocławiu.Zginął żołnierz niemiecki , a kilku Polaków zostało rannych 2 stycznia wybuchły następne walki, znowu były ofiary.
Jednak walczącemu miastu pośpieszyli z pomocą powstańcy pod dowództwem ppor.Pawła Cymsa.
Później dwie następne kompanie dowodzone przez kpt.Michała Zabdyra i ppor.Hrehorowicza.W dniu 5 stycznia skoncentrowane siły polskie przystąpiły do wyzwolenia miasta.około godz. 10 całe miasto z wyjątkiem koszar i dworca kolejowego znalazło się w rękach polskich.Otoczeni Niemcy po rozważeniu wszystkich za i przeciw zaproponowali rozejm i pertraktacje.W ich wyniku zgodzili się opuścić Inowrocław w dniu 6 stycznia 1919 roku.W walkach o wyzwolenie Inowrocławia poległo 47 powstańców i 6 osób cywilnych.Na skwerze przy ulicy Orłowskie uczczono powstańców pomnikiem wzniesionym 11 I 1969 roku w 50 rocznicę powstania według projektu Zofii Kann-Pocilowskiej.Ponadto uhonorowano pierwszego poległego powstańca Kwiatkowskiego nadając jego imię ulicy, inną przy parku solankowym nazwano Aleją Powstańców, Szkole podstawowej nr 15 a obecnie Zespołowi Szkół Integracyjnych nadano imię Powstańców Wlkp., także kpt. Cyms ma swoją ulicę.
To jest tylko jeden z wielu przykładów patriotyzmu mieszkańców Inowrocławia i regionu (Strzelno, Kruszwica, Mogilno,Trzemeszno,Gniezno,Witkowo,Gębice i inne pobliskie miejscowości) i ich chęci służenia Bogu i Ojczyźnie.Mam szczególną satysfakcję, że i w mojej rodzinie był powstaniec wielkopolski i złożył ojczyźnie największą ofiarę - swoje życie.Był nim najstarszy brat mojego taty Dominik Łaganowski, stosowna tablica o tym informująca znajduje się w kaplicy Mauzoleum Bohaterów Parafii na cmentarzu w Gębicach.
Polegli za wiarę i Ojczyznę,Niech spoczywają w Panu. Tak wyryto na tej tablicy.
Pamiętajmy jak ciężko nasza wolność i niepodległość była przez wieki wywalczana- szanujmy to.
Bo historia uczy że Polacy NIESTETY JEDNOCZĄ SIĘ TYLKO POD BATEM LUB KRÓTKOTRWALE W OBLICZU JAKIŚ TRAGEDII.
ZMIEŃMY TO KONIECZNIE, POKAŻMY ŻE MOŻEMY WIELE RAZEM ZROBIĆ DLA PRZYSZŁOŚCI NASZYCH DZIECI I NASZEJ OJCZYZNY.

Odnawiany obecnie pomnik Powstańców Wielkopolskich i jego otoczenie.

Wszystkie powstania, walki o niepodległość wsparcia tu dostały

Inowrocław, Kujawy, mają w tym wkład niemały

Teraz z wolności przez lata korzystamy

Pamiętajmy komu to zawdzięczamy

Dzieci  i wnuków z historią zapoznawajmy

Do miejsc pamięci zaprowadzajmy

Wspólne owoce czerpać będziemy.

I Polska nigdy nie zniknie z tej ziemi.

Pamiętajmy o bohaterach bo na to zasłużyli.Uczmy dzieci patriotyzmu, bo on pozwolił Polakom przetrwać lata niewoli i odzyskać wolność.Wielkie patriotyczne wartości zawsze prowadziły w dobrym kierunku:'Bóg, Honor i Ojczyzna".

Ja to wyssałem z "mlekiem ojca" i to samo starałem się przekazać memu synowi. 

Czy znamy poległych obrońców, powstańców
Czy pamiętamy bohaterów
Wieńce i kwiaty składają delegacje
Prezydenci, prezesi, organizacje
Ale kiedy dzieci pod żołnierskie mogiły zaprowadzimy
Pochylimy głowy, znicze zapalimy
Do czynów bohaterskich w opowiadaniach wrócimy
i patriotyzm w sercach dzieci zaszczepimy
Sprawimy, że na zawsze będą pamiętały
Komu zawdzięczają wolność i kraj piękny cały.

 Zebrało mi się dzisiaj na patriotyczny wieczór, ale myślę że warto.

Naród to kultura i patriotyzm, a to się nierozerwalnie wiąże.

     Tacie

Siwy, chudy, żylasty, zmarnowany
Na twarzy zmarszczkami gęsto przeorany
I tylko te oczy mądre, gorejące
Ciepłe, kochane jak dla ziemi słońce
On uczył mnie kochać przyrodę
On wszczepił patriotyzm gdym był jak pisklę młode
On wiersze wieszczów przytaczał
I do Boga twarz zawsze odwracał
Mówił, co znaczy miłość, honor i ojczyzna
I pokazał swoim życiem, że to dla niego nie pierwszyzna.

Przykład starszych, a zwłaszcza rodziców wiele znaczy pamiętajmy więc o Ojczyźnie i o tych co dla niej i naszej wolności walczyli i ginęli.

     Rodzicom…

Podarowali mi życie i wykształcenie
lepsze niż na uniwersytetach
W domowej uczelni, na wiejskich kompletach
Całe życie i pracę swoim dzieciom ofiarowali
Do szkoły i pracy ciągle ganiali
Ale tym przecież nam nie zaszkodzili
Miłość do kujawskiej ziemi i ojczyzny zaszczepili
Ich przykład życia piękny i wspaniały
Za wzór wnuki jeszcze będą miały.

W moim domu miał nam kto przekazać te wartości.Mimo ciężkiej pracy rodzice

Potrafili to zrobić.

Dowódca oddziałów, które przyniosły Inowrocławiowi wolność-ówczesny ppor.Paweł Cyms.

    Porucznikowi

Imienia Pawła Cymsa ulicę  mamy
czy wiecie co Jemu zawdzięczamy
On pierś w powstaniach nadstawiał
hitlerowcom podczas wojny się przeciwstawiał
Zawsze w obronie ojczyzny i polskości stawał
Choć nazwisko zmienić musiał, gdy rady nie dawał
Na ordery piersi brakowało
Choć to wszystko to i tak za mało
Teraz przez lata pamiętamy
kto przyniósł wolność w miasta bramy.

Kościół NMP"Ruina"w pobliżu pomnika Powstańców Wlkp.

 Ulica Biskupa Laubitza , wylotowa do Torunia.Z nią się krzyżuje ulica Orłowska przy której znajduje się pomnik( tu pomnik Św. Wojciecha, jednego z głównych patronów Polski).

Jak dziadowie i ojcowie do żłobka bieżymy
W Chrystusa Miłosiernego wszyscy wierzymy
Bóg, Honor, Ojczyzna
odwieczne Polaków zawołanie
To w naszych czasach
duże wyzwanie
Dzieci i Wnuki uczymy tego
Co na sztandarach pisze kolego
By po latach wszyscy wiedzieli
co w sercach żeśmy mieli
Gdzie orłów gniazda
tam ojczyzna nasza
Teraz i zawsze po kraniec świata.

Część cokołu z pomnika Fryderyka III , który leży sobie spokojnie do dziś nieopodal Sądu Rejonowego i Aresztu Śledczego.Relikt po pomniku Cesarza Prus Fryderyka III Hohenzollerna
żyjącego w latach 1831-1888 zniszczony został w styczniu 1919 roku przez mieszkańców Inowrocławia podczas Powstania Wielkopolskiego.Na pustym cokole pozbawionym sylwetki cesarza umieszczono w listopadzie 1928 roku płaskorzeźbę z popiersiem Marszałka Józefa Piłsudskiego wraz z następującym napisem " Budowniczemu zrębów Rzeczypospolitej, Odnowicielowi psychiki narodowej, uosobieniu twórczej siły i hartu polskiego Józefowi Piłsudskiemu w 10-cio letnią rocznicę zmartwychwstania Ojczyzny.Ino 11.11.1928"
8 września 1939 roku pomnik był świadkiem ostatniej walki garstki bohaterskich obrońców Inowrocławia w pobliskiej Szkole Wydziałowej przed żołnierzami z 337 pułku piechoty Wehrmachtu atakującego miasto. Ślady rykoszetów kul od niemieckiego ostrzału są widoczne na cokole do dziś..Popiersie marszałka brutalnie usunięto,ostrzelany budynek szkoły został spalony i później wraz z pomnikiem i znajdującą się tam piękną fontanną rozebrany.

Uliczka prowadząca do cokołu, w tle budynki sądu i aresztu.

Plac gdzie niegdyś stał pomnik Fryderyka III naprzeciwko gmachu sądu,kiedyś na tym placu znajdowała się Szkoła Wydziałowa.

Ci którzy przynieśli nam wolność.

                                                                               *** autobiograficznie***

Choć na mogileńskiej ziemi urodzony

Inowrocławiowi zostałem przeznaczony

Tutaj dostałem szansę by pisać, by tworzyć

historię przypomnieć, serce otworzyć

Kujawy, Wielkopolska to jedna kraina

Jedna tu dusza i serce nas trzyma

Jedyne powstanie się tutaj udało

Bo zgodne, mężne serce za tym stało

Tu gdzie brat ojca, na szańcu swe życie położył

Jam się uczył, pracował i tworzył

Teraz zadanie nasze na lata

Otworzyć Kujawy dla Polski, dla świata.

 Czuję się związany z tą ziemią, z jej historią i przyszłością, z tradycjami i teraźniejszością.